Ticari İşletme ve Şirketler Hukuku

Ticari işletme şirketler hukukuna ilişkin düzenlemeler 01/07/2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu içerisinde düzenlenmiştir. 6 kitaptan (Ticari işletme, Ticaret Şirketleri, Kıymetli Evrak, Taşıma, Deniz Ticareti ve Sigorta Hukuku) oluşan kanunumuz 1535 madde ihtiva etmektedir. 

Ticari işletmenin 4 ana unsuru bulunmaktadır. Bunlar;

-Gelir Sağlama Amacı

-Devamlılık

-Bağımsızlık

-Esnaf İşletmesi Sınırının Aşılması

Tacir Kavramı

Ticari işletmeleri kısmen de olsa kendi adına yöneten kişilere ise TTK md. 2 uyarınca TACİR denilmektedir. Bir ticari işletmeyi kurup açtığını, sirküler, gazete, radyo, televizyon ve diğer ilan araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmiş olan kimse, fiilen işletmeye başlamamış olsa bile tacir sayılır. Bir ticari işletme açmış gibi, ister kendi adına, ister adi bir şirket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var sayılmayan diğer bir şirket adına ortak sıfatıyla işlemlerde bulunan kimse, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı tacir gibi sorumlu olur. TTK md. 16 hükmü uyarınca ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar. Fakat Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri ile kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar.

Ticari İş Kavramı

Ticari işletme kapsamında yapılan her iş ticari iştir. Bir tacirin borçlarının ticari olması asıldır. Ancak, gerçek kişi olan bir tacir, işlemi yaptığı anda bunun ticari işletmesiyle ilgili olmadığını diğer tarafa açıkça bildirdiği veya işin ticari sayılmasına durum elverişli olmadığı takdirde borç adi sayılır.

Taraflardan yalnız biri için ticari iş niteliğinde olan sözleşmeler, Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, diğeri için de ticari iş sayılır.

2-TİCARET ŞİRKETLERİ

TTK md. 124 hükmü uyarınca şirketler; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerinden ibarettir. Yine aynı madde devamında, kollektif ile komandit şirket şahıs şirketi olarak; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket ise sermaye şirketi olarak belirlenmiştir. Şirketlerin şahıs ve sermaye şirketi olmasının ayrı ayrı hüküm ve sonuçları bulunmaktadır. Yine şahıs şirketi vasfı bulunan adi ortaklık TTK kapsamında değil TBK md.620 ve 644 arasında düzenlenmiştir. Ticari işletmeden farklı olarak ticaret şirketlerinin ayrı bir tüzel kişiliği mevcuttur. Bunun sonucu olarak ticaret şirketleri, Türk Medenî Kanununun 48 inci maddesi çerçevesinde bütün haklardan yararlanabilir ve borçları üstlenebilirler. Şirketler hukukuna ilişkin hükümler 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu'nun 124.-644. maddeleri arasında yer almaktadır. Kollektif şirket hükümleri TTK md.211 ile md. 303 arasında; Komandit şirket hükümleri TTK md. 304 ile md. 328 arasında; Anonim şirket hükümleri TTK md. 329 ile md. 563 arasında; Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket TTK md. 564 ile md. 572 arasında; Limited şirket hükümleri TTK md. 573 ile md. 644 arasında düzenlenmiştir.

3-KIYMETLİ EVRAK

Türk Ticaret Kanunu'nun 645. maddesi ile 849. maddesi arasında düzenlenen kıymetli evrak kanuni tanımına göre; içerdiği hakkın senetten ayrı olarak dermeyan edilemediği, başkalarına da devredilemediği senetler olarak tanımlanmıştır. Mülkiyet veya sınırlı bir ayni hak kurulması amacıyla kıymetli evrakın devri için her hâlde senet üzerindeki zilyetliğin devri şarttır. Bundan başka emre yazılı senetlerde ciroya, nama yazılı senetlerde yazılı bir devir beyanına da gerek vardır. Bu beyan kıymetli evrakın veya ayrı bir kâğıdın üzerine yazılabilir. Kanun veya sözleşme ile başkalarının, bu arada, özellikle borçlunun da devre katılmaları zorunluluğu öngörülebilir. Kıymetli evraklar içerdikleri hakkın türüne göre, hakkın senetten önce var olup/olmadığına göre, düzenleme sebebi olan hukuki işleme göre, kamu güvenine sahiplik durumuna göre ve devir şekline göre olmak üzere farklı tasniflere tabidir.

Nama Yazılı Kıymetli Evrak

TTK md. 654 hükmü uyarınca; ''Belli bir kişinin adına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak nama yazılı senet sayılır.'' şeklinde tanımlanmıştır. En önemli özellikleri ve adi senetlerden ayrılan yönü ise çift taraflı ibraz kaydının bulunmasıdır. Yani nama yazılı senetlerde borçlunun ödeme yapması için kendisine ibrazı zorunludur. Nama yazılı senedin devri için zilyetlik devri ve devir beyanı gereklidir. Devir beyanı senet üzerine yazılacağı gibi ayrı bir kağıtta da yazılı olabilir.

Emre Yazılı Kıymetli Evrak

TTK md. 824 hükmü uyarınca; ''Bir kişinin emrine yazılan veya kanunen öyle kabul edilen senet'' olarak tanımlanmıştır. Uygulamada en çok karşılaşılan bono, çek ve poliçe birer emre yazılı senet örnekleridir. Emre yazılı senedin devri için zilyetlik devri ve ciro bulunması zorunludur.

Hamiline Yazılı Kıymetli Evrak

TTK md. 658 hükmü uyarınca; ''Senedin metninden veya şeklinden, hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamile veya hamiline yazılı senet sayılır.'' şeklinde tanımlanmıştır. Hamiline yazılı kıymetli evraklar yalnızca teslim ile devredilebilmektedir.

4-TAŞIMA İŞLERİ

TTK md.850 ile md. 930 arasında düzenlenmiştir. Kanuni tanıma göre taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşya veya yolcu taşıma işini veya ikisini birlikte üstlenen kişidir. Eşya her türlü yükü de kapsamaktadır. Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı; buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanır. Taşıma işleri ticari işletme faaliyetidir. Kanunumuzda taşıma işleri; eşya taşıma, taşınma eşyaları taşıma, değişik tür araçlar ile taşıma, yolcu taşıma, taşıma işleri komisyonculuğu başlıkları altında ayrı ayrı düzenlemeler mevcuttur. 

5-DENİZ TİCARETİ

TTK md. 931 ile md. 1400 arasında düzenlenmiştir. Tahsis edildiği amaç, suda hareket etmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkânı bulunmasa da, TTK bakımından “gemi” sayılmaktadır. Suda ekonomik menfaat sağlama amacına tahsis edilen veya fiilen böyle bir amaç için kullanılan her gemi, kimin tarafından ve kimin adına veya hesabına kullanılırsa kullanılsın “ticaret gemisi” sayılmaktadır. Gemi kurtarılamayacak şekilde battığında ya da tamir edilemeyecek hale geldiğinde gemi olma niteliğini yitirir. Her geminin bağlanma limanına bağlanma zorunluluğu bulunmakla gemilerin adı ve limanları gemi kıçına yazılmaktadır. Gemi, taşınır eşya olarak sayılmaktadır. Yalnız Türk vatandaşının malik olduğu gemi, Türk gemisidir. Her Türk gemisi Türk Bayrağı çekmektedir. Türk gemileri için, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının uygun göreceği yerlerde gemi sicili tutulmaktadır. Gemiler, bağlama limanının tabi olduğu sicil müdürlüğünce tescil olunmak zorundadır.

Donatan Kavramı

TTK md. 1061 uyarınca; gemisini menfaat sağlamak amacıyla suda kullanan gemi malikine donatan denir. Kendisinin olmayan bir gemiyi menfaat sağlamak amacıyla suda kendi adına bizzat veya kaptan aracılığıyla kullanan kişi, üçüncü kişilerle olan ilişkilerinde donatan sayılır. Malik, geminin işletilmesinden dolayı gemi alacaklısı sıfatıyla bir istemde bulunan kişiyi, bu işletilme malike karşı haksız ve alacaklı da kötüniyet sahibi olmadıkça, hakkını istemekten engelleyemez.

Donatma İştiraki Kavramı

TTK md. 1064 uyarınca; birden çok kişinin paylı mülkiyet şeklinde malik oldukları bir gemiyi, menfaat sağlamak amacıyla aralarında yapmış oldukları sözleşme gereğince, hepsi adına ve hesabına suda kullanmaları hâlinde donatma iştiraki vardır. Donatma iştirakinin yapılmasını izleyen on beş gün içinde iştirak, ticaret ve gemi sicillerine tescil edilir.

Deniz Ticareti Sözleşmeleri

-Gemi kira sözleşmesi; kiraya verenin belirli bir süre için geminin kullanılmasını, kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmayı üstlendiği bir sözleşmedir. Kiraya verenin, gemi ile birlikte gemi adamlarını da kiracının emrine vermeyi üstlenmesi, sözleşmenin niteliğini değiştirmez.

-Zaman çarteri sözleşmesi; tahsis edenin, donatılmış bir geminin ticari yönetimini belli bir süre için ve bir ücret karşılığında tahsis olunana bırakmayı üstlendiği sözleşmedir. Geminin teknik yönetimini elinde bulunduran tahsis eden, geminin zilyedi sayılır.

-Navlun sözleşmesi; taraflardan birinin deniz yoluyla eşya taşımayı, diğer tarafın da bunun karşılığında bir ücret ödemeyi taahhüt ettiği bir eşya taşıma sözleşmesidir. Sözleşmede eşya taşımayı taahhüt eden taraf taşıyan, ücret ödemeyi taahhüt eden taraf ise taşıtan olarak adlandırılır. Ödenen ücrete de ''navlun'' denir.

-Deniz yoluyla yolcu taşıma sözleşmesi; yolcunun veya yolcu ve bagajının deniz yolu ile taşınması için, taşıyan tarafından veya onun adına ve hesabına yapılan sözleşmedir.

6-SİGORTA HUKUKU

Sigorta sözleşmesi, sigortacının bir prim karşılığında, kişinin para ile ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan tehlikenin, rizikonun, meydana gelmesi hâlinde bunu tazmin etmeyi ya da bir veya birkaç kişinin hayat süreleri sebebiyle ya da hayatlarında gerçekleşen bazı olaylar dolayısıyla bir para ödemeyi veya diğer edimlerde bulunmayı yükümlendiği sözleşmedir. Zarar ve can sigortaları olmak üzere iki ana başlıkta yasamızda düzenleme alanı bulmuştur.

Genel anlamda TTK kapsamında belirtilen davalar ticari dava niteliğinde bulunmakla, uyuşmazlıkların çözümü için Asliye Ticaret Mahkemeleri görevli kılınmıştır. Kanunumuzun 5/A hükmü uyarınca belirtilen davalarda dava açılmadan evvel arabuluculuk başvurusunun yapılması dava şartı olarak belirlenmiştir. Avukat Umut KILIÇARSLAN HUKUK BÜROSU olarak Ticaret ve Şirketler Hukuku alanında doğan uyuşmazlıklarda avukat&arabulucu olarak görev yapılmakla birlikte şirket danışmanlık hizmeti de verilmektedir.

Ayrıntılı bilgi için iletişime geçiniz...